Nguyễn Giang
Tháng 1-2007, Trịnh Thanh Sơn đang khỏe mạnh bình thường, bỗng nhiên nhập viện. Không ngờ bệnh quá hiểm nghèo, chỉ mấy tháng sau anh qua đời vào ngày 17-9-2007 hưởng thọ 59 tuổi (1948-2007).
Trịnh Thanh Sơn người bền bỉ dẻo dai, xông xáo đi dọc cách đồng thơ, giờ đây không còn “ngồi rót biển vào chai” được nữa.
Theo nhà văn Xuân Cang thì nhà thơ Trịnh Thanh Sơn thuộc quẻ Đại Tráng, tượng quẻ là sấm ở trên trời. Nhà văn được quẻ này thì văn chương thuộc loại hành động, bao quát mạnh mẽ, dám nói mặt trái, tả cái không gian vang động hay hơn tả hoa lá tốt tươi. Đúng vậy, Trịnh Thanh Sơn là người hành động, không thích ở yên, làm gì cũng hăng hái, mạnh mẽ, có tiếng vang. Thái độ cử chỉ thường khảng khái, ồn ào. Như anh tự bạch:
Người ta khi chào đời
Ai cũng thò đầu trước
Còn mẹ sinh ra tôi
Hai chân vung lộn ngược
Người ta khi chào đời
Ai cũng oe oe khóc
Còn mẹ sinh ra tôi
Cứ lặng im phăng phắc
Bà mụ phát vào đít
Tôi bỗng cười phá lên!
(Chân dung tự bạch)
Trịnh Thanh Sơn giao thiệp rộng, đa phương, đa sự. Từ lối sống, cách ăn ở, xử sự bao giờ cũng độc lập, quả quyết, dứt khoát, thường có ý kiến riêng không phụ thuộc vào ai. Đặc biệt có một trí nhớ tuyệt vời, thuộc rất nhiều thơ của những người mình thích. Luôn quan tâm, chăm chút đọc những tác phẩm mới xuất bản và viết giới thiệu. Anh nói:
Tôi có thể bỏ qua nhiều thứ
nhưng không khi nào bỏ qua một câu thơ hay.
Khi tôi chuẩn bị bản thảo xuất bản tập thơ Mưa trong mắt, mấy nhà thơ quen biết khuyên tôi đưa cho Trịnh Thanh Sơn xem, góp ý kiến biết đâu anh ấy lại viết cho một bài thì quý quá. Nói vậy chứ tôi chưa gặp Trịnh Thanh Sơn bao giờ, không quen biết chắc gì người ta đ• đọc, lại còn hy vọng viết một bài nữa thì qủa là khó lắm.
Thế rồi, một người bạn gọi điện cho tôi bảo đem ngay bản thảo đến quán bia Nhà Xanh, gần rạp xiếc, Trịnh Thanh Sơn đang ở đấy. Tôi vội vàng tới, toàn các nhà thơ, nhà văn cả, rất đông vui. Tuy ngồi quán bia nhưng lại uống rượu. Trên bàn là 4 chai Vốt-ka to. Mọi người chuyện trò rôm rả, riêng Trịnh Thanh Sơn ngồi lặng lẽ không nói gì, chỉ uống, không ăn.
Khi anh bạn giới thiệu tôi với Sơn và đưa tập bản thảo của tôi cho anh. Sơn không tỏ thái độ gì chỉ nói “đưa tôi”, rồi cất vào cặp, bảo:
- Hôm nay tôi nhận được 5 tập thơ đều in cả rồi, tập của anh là thứ 6. Thường xuyên tôi nhận được như thế này đây. Tôi sẽ đọc. Nói xong định quay đi nhưng lại mở cặp lấy ra tập bản thảo của tôi, giở trang đầu bảo: “Anh có số di động thì ghi vào đây”. Thực tình, tôi đưa thì đưa chứ không tin lắm. Hơn một tuần sau, tôi chợt nhận được điện thoại, vừa mở máy đ• nghe.
- Chào Nguyễn Giang! Trịnh Thanh Sơn đây, anh có rảnh đến nhà tôi ngay. Tôi mừng quá, nhận lời. Sơn chỉ đường hóa ra nhà Sơn ở phường Cống Vị gần nhà tôi, phường Liễu Giai. Tôi tới đ• thấy Sơn đứng ở đầu ngõ nói phải đón cho chắc ăn vì sợ ngõ, ngách, lại hẻm nữa khó tìm.
Gia đình Sơn ở căn nhà hai tầng phố Vĩnh Phúc. Vợ chồng anh ở gian dưới rộng khoảng gần 20m2. Ngoài một chiếc giường đôi, một bàn nhỏ để tiếp khách và viết, còn xung quanh là giá sách. Giá nào cũng chật cứng, sách xếp chồng chất lên nhau vì hết chỗ. Sơn lấy chai Vốt-ka to mời tôi chứ không mời nước. Lý, vợ anh thì rót cốc nước lá giải nhiệt bảo uống cho mát. Chắc Lý nghĩ nhà văn, nhà thơ hay uống rượu nên nóng. Sau này tiếp xúc, tôi thấy Lý là người phụ nữ đôn hậu, cởi mở và chu đáo. Thương yêu chồng, quý trọng bạn chồng.
Sơn đưa cho tôi bài viết khoảng 5 trang với nhan đề: Nguyễn Giang đi tìm mưa trong mắt chữ viết thật đẹp, rõ ràng, sáng sủa, đậm nét. Sơn nói đọc rất kỹ tập thơ của tôi và viết bài này, rồi bảo tôi đọc ngay. Tôi đọc đến đâu ngạc nhiên đến đấy. Bài viết có những nhận xét đánh giá rất đúng về thơ tôi. Có những chi tiết phát hiện chính tôi cũng không ngờ tới, trích dẫn những câu thơ tâm đắc hay nhất trong tập. Đây chính là một bài học giúp tôi viết tốt hơn sau này.
Một hôm Sơn tìm tôi bảo: “Nhân dịp kỷ niệm 115 năm ngày sinh của Bác, báo Văn nghệ tổ chức cuộc thi thơ với chủ đề “Bác Hồ của chúng ta”, Nguyễn Giang phải tham gia. Làm thơ mà có giải thưởng, nhất là giải thưởng của báo Văn nghệ nữa thì không có gì quý bằng.
Theo gợi ý của Sơn, tôi viết được một chùm thơ ngắn về Bác. Vốn ít bộc lộ tâm trạng nhưng khi đọc xong Sơn rất vui, thốt lên:
- Tốt rồi! Tốt quá rồi!
Chùm thơ đ• được một trong những giải nhất cuộc thi.
Tôi viết tập thơ Thi nhân trong tôi với chân dung gần 200 nhà thơ, Nhà xuất bản Hội Nhà văn xuất bản năm 2005, được Trương Vĩnh Tuấn và Trịnh Thanh Sơn nhiệt tình ủng hộ, giúp đỡ rất nhiều. Có thể ví Trịnh Thanh Sơn như cây “Từ điển sống”. Hỏi đến nhà thơ nào anh cũng biết hiện đang sống, làm việc ở đâu đ• in mấy tập thơ, được giải gì, phong cách ra sao, cá tính thế nào… Anh còn đọc thuộc lòng một câu, một đoạn hoặc cả bài thơ hay của tác giả ấy.
Trịnh Thanh Sơn là người có sức mạnh bên trong, thể hiện tính cách thẳng thắn, cương trực, quả quyết và dứt khoát. Thơ văn của anh thường nghiêng về miêu tả khoảng không thiên nhiên, sức vang động, dạn dĩ, sự khởi động, sự kích thích sáng tạo, hình tượng b•o giông, sấm chớp, mạnh mẽ quyết liệt, yêu nhiều hơn thương.
Nếu có thể một lần thôi cũng được
Em lặng im ta sẽ vượt qua rào
Nước l• gọi ta là đạo tặc
Còn rượu nồng bảo đó là tình yêu
(Ngôi nhà ấy)
Tính cách của Sơn đ• nói là làm đến cùng, không khoan nhượng, lùi bước. Luôn có những thái đó khác thường, ngay cả trong tình yêu:
Tiếc rằng anh chỉ có một cuộc đời
Nếu có hai anh còn yêu em nữa
Để yêu nhau một đời thôi chưa đủ
Một đời người chỉ đủ một tình yêu.
(Chuyện cũ)
Thơ Sơn còn có những phát hiện bất ngờ, đột biến, gây ấn tượng rất mạnh:
Giá em đừng xinh tươi quá thế
Thì bình yên đến với anh rồi!
(Linh cảm)
Nhà thơ Hoàng Cầm đ• sững sờ khi đọc bài thơ Biển vắng, bài thơ tả cái cô đơn ghê gớm của người trai đợi người tình trên biển, cái cô đơn sừng sững của vũ trụ lúc ấy thu nhỏ lại và có lẽ chỉ ở Trịnh Thanh Sơn:
Nắng tắt mà người không đến
Anh ngồi rót biển vào chai.
Nhưng cuộc sống đời thường thì ngược lại, Trịnh Thanh Sơn là người yếu đuối, đa sầu đa cảm, dễ xúc động bùi ngùi, không ủy mị nhưng mau nước mắt.
Sơn viết nhiều bài thơ về mẹ, bài nào cũng lắng đọng, xót xa, khắc khoải âu lo:
Một chiếc lá rời cành lòng cũng buồn ngơ ngác
Con chỉ nhặt cho mình cái đốm sáng hoàng hôn!
(Gửi mẹ)
Bài Mẹ và Thơ của anh tôi phổ thành ca khúc, ca sĩ Lan Anh hát, Đài tiếng nói Việt Nam thu đĩa CD, sáng nào ngủ dậy Sơn cũng mở rất to, cả nhà đều thuộc và hát theo:
Vùn vụt đêm ngày, năm tháng trôi đi
Lưng mẹ còng hơn lúc chẳng biết
Bao yêu thương mẹ dành con cháu hết
Cho riêng mình chỉ một miếng trầu thôi.
(Mẹ và Thơ)
Có những chiều, sau khi đi làm về, Sơn thường gọi cho tôi đến quán bia nhỏ gần nhà ngồi uống và tâm sự. Thỉnh thoảng Sơn bảo hôm nay chỉ uống một hai vại thôi còn về ăn cơm với Lý. Một tuần rồi không ăn ở nhà bữa nào. Tôi lại thấy mắt Sơn rơm rớm, nhìn ra xa thẳm, chậm r•i nói:
- Người phụ nữ kỳ lạ lắm, chịu đựng mỏi mòn mà không thấy cô đơn, ngược lại luôn hy vọng. Họ không những yêu mình mà yêu đến tận cùng cả cái “dở hơi” “vô vị” của mình nữa.
Những lá thư tình anh gửi cho em ba mươi năm trước
Có phải vàng đâu mà giữ tới giờ.
(Vô đề)
Rồi Sơn nói như tự trách:
- Thật khổ cho người phụ nữ nào lấy phải nhà thơ, nhất là nhà thơ ấy lại là mình:
Cái ngày em cắp nón theo tôi
Chốc đ• hai mươi năm trời
Ngôi sao năm xưa nay mười tám tuổi
Mà chẳng mấy khi tôi thấy em cười.
(Nhớ lại)
Cháu nội Nguyên Tường về quê ngoại Quảng Ng•i có 10 hôm thôi mà Sơn nhớ bồn chồn, đứng ngồi không yên. Hễ nhắc đến là ngoảnh mặt đi, lén lau nước mắt:
Tường về quê ngoại nhà vắng quá
Chỉ vắng một mình Tường mà vắng cả dây phơi.
(Nhớ Nguyên Tường)
Ngồi đọc sách, chốc chốc lại nhìn ra ngoài cổng trông ngóng:
Điện thoại mẹ Cẩm khoe Tường ăn mười thìa bột
Tường ăn m•i ở Quảng Ng•i xa kia mà no bụng cả nhà!
(Nhớ Nguyên Tường)
Một hôm, Sơn hối hả gọi tôi bảo có thằng bạn cất công từ Nghệ An ra tặng tập thơ mới xuất bản. Nó tìm Sơn suốt cả ngày không được, dò hỏi m•i mới có số điện thoại di động, gọi cho Sơn. Hiện đang đứng ở ng• ba cuối đường Nguyễn Tr•i gần Hà Đông, anh nhờ tôi đèo đến gặp nó. Thấy Sơn, anh bạn mừng cuống lên, lao tới gọi Sơn lạc cả giọng. Sơn cũng hớt hải chảy đến. Trời hè nóng bức, nhìn bạn mồ hôi nhễ nhại, quần áo xộc xệch, nhem nhuốc, Sơn bỗng đứng sững lại. Tôi thấy anh đưa tay lên quệt nước mắt.
Trịnh Thanh Sơn là thế. Mải mê đọc, mải mê viết chẳng đòi hỏi và cũng chẳng cần một hàm ơn, một đ•i ngộ nào. Có những tác giả được anh giới thiệu như Bùi Hữu Thiềm ở tận Móng Cái, rồi qua thơ họ thành bạn, nhưng 5 năm sau mới biết mặt nhau.
Sơn sống thoải mái, không so đo tính đếm gì cho riêng mình. Rượu uống tối ngày, đi chơi mệt nghỉ, nhưng khi viết dồn hết tâm sức, thận trọng từng câu, từng chữ thể hiện trách nhiệm lớn lao của người cầm bút. Nguyễn Bá Thắng không may bị mất người con trai vì tai nạn giao thông, Thắng viết bài thơ Thăm con đọc cảm động rơi nước mắt. Trước khi bình bài thơ này, Sơn rủ tôi và Trương Vĩnh Tuấn về Đồng Bụt, nơi xuất xứ bài thơ, là địa danh mà Nguyễn Bá Thắng nhắc đến:
Đồng Bụt hôm nay vàng nắng
Khuôn viên chùa ắng lặng
Nghe hương lúa phả vào không gian.
(Thăm con)
Sơn đứng lặng ở đây rất lâu. Dường như anh muốn chia sẻ nỗi đau không gì bù đắp được của Thắng. Để bình một bài thơ, không chỉ đơn giải thẩm qua thơ, Trịnh Thanh Sơn còn thâm nhập vào thực tế viết với tất cả tình cảm xót thương lắng sâu nơi trái tim nhân hậu của mình.
Cuộc sống của Trịnh Thanh Sơn vô cùng cực khổ, gieo neo, từ quê hương Nga Sơn, Thanh Hóa lên công tác ở khu Gang thép Thái Nguyên. Nhờ văn chương được chuyển về Hà Nội. Đến nay đ• có nhà cửa, gia đình yên ấm thì anh lại vĩnh viễn ra đi.
Trịnh Thanh Sơn không bao giờ quên lời ông ngoại từ lúc còn nhỏ, nên đ• viết bài thơ Lời Tiên chi. Bài thơ kể rằng: “Bà ngoại đưa tiền cho Sơn đi mua bánh đa để ông uống rượu”. Sơn đi mua gặp đám bạn rủ chơi đánh trận giả thế là đem chia hết bánh đa cho chúng. Khi về thấy ông bà đang đợi, cút rượu của ông đ• vơi một nửa, Sơn mới sực nhớ trên tay không còn bánh đa. Bà thở dài ngao ngán, còn ông cười lơ đ•ng bảo:
Cái số thằng Sơn mai ngày tất nghèo
Cẩu thả với tiền đời sẽ gieo neo.
Chẳng ngờ:
Lời ông Ngoại thành lời tiên tri
Quá nửa đời người tay tôi sạch bách
Giá như ngày ấy mua xong bánh đa
Tôi ôm khu khư chạy tuốt về nhà!
Có thể nói Trịnh Thanh Sơn là người có công tìm tòi, phát hiện những cây bút trẻ. Mỗi bài viết của Trịnh Thanh Sơn không chỉ mang tính chất giới thiệu, động viên khuyến khích người sáng tác mà còn là một sự khẳng định, một bài học quí giá giúp họ trưởng thành phát triển trên con đường sáng tạo đầy cam go, nghiệt ng•.
Ai cũng biết đến một Trịnh Thanh Sơn “động” nhiều hơn “tĩnh”. Dáng vẻ bên ngoài lạnh lùng, nhưng bên trong rực lửa.
Ngay nỗi niềm chìm lặng, sâu thẳm nhất nơi đáy lòng, đó là khi người bà của mình không may bị “quy” thành phần trong cải cách ruộng đất, Sơn vẫn viết những câu thơ đọc lên vừa bật cười, vừa bật khóc.
Anh hàng xóm răng đen mắt toét
Rủ tôi đi đả đảo bà tôi!
Nhưng, có lẽ ít ai biết rằng: “Trịnh Thanh Sơn cô đơn trong cả nỗi buồn”:
Ta như g• ăn mày hậu đậu
Có rá buồn đem đổ ở cầu ao.
N.G
